Znaczenie roślin oleistych dla człowieka, rolnictwa i kraju

Autor: Prof. dr hab. inż. Franciszek Kapusta
Data: 01-01-2013, 15:51

Wstęp

Rośliny oleiste, a zwłaszcza rzepak, zyskują na znaczeniu dla człowieka, rolnictwa i gospodarki Polski w pierwszej dekadzie XXI wieku ponieważ:

zwiększa się udział w strukturze zasiewów z 3,6% w 2000 r. do 9,5% w 2010 r. [Rocznik Statystyczny... 2011];
w 2010 r. rośliny oleiste i ich przetwory stanowią w eksporcie rolno-spożywczym Polski 4,0%, zaś w imporcie 11,5% [Handel zagraniczny... 2011];
stanowią już obecnie ważny składnik zmianowania roślin;
dostarczają znaczną część pozostałości (wytłoków, śruty poekstrakcyjnej) stanowiących cenny składnik pasz treściwych dla zwierząt gospodarskich;
dostarczają nasion poszukiwanych na rynku dla celów spożywczych, jak również do przetwórstwa na biokomponenty paliw silnikowych i ta rola dynamicznie wzrasta.

Produkowane w świecie tłuszcze roślinne w ok. 73% uzyskiwane są z jednorocznych roślin oleistych, do których zalicza się gatunki roślin uprawnych gromadzące w swoich organach co najmniej 15-20% tłuszczu.

Pozyskiwany z roślin tłuszcz po obróbce służy celom żywieniowym lub znajduje zastosowanie w różnych gałęziach techniki. Tłuszcze spożywcze są wykorzystywane jako oleje jadalne lub są surowcami do produkcji margaryny, wyrobów cukierniczych, piekarskich i konserw.

Zastosowanie techniczne tłuszczów roślinnych jest jeszcze szersze [Jasińska, Kotecki 1999]. Są one podstawowym surowcem do produkcji mydła i środków piorących oraz pokostów, farb olejnych i lakierów. Używa się ich w produkcji linoleum i ceraty oraz do natłuszczania przędzy i impregnowania tkanin, mają zastosowanie w przemyśle kosmetycznym. Ich przetworów używa się do prania, farbowania i wykańczania tkanin, do wyprawiania skór, do fabrykacji lepiszczy, kitów, mas plastycznych i mas izolacyjnych, a także elastycznych i miękkich gum. Są używane w hutnictwie i odlewnictwie podczas hartowania stali, walcowania blachy i formowania odlewów hutniczych. Służą do uszlachetniania rozmaitych środków smarowniczych (lubrykantów) oraz do produkcji środków piorących (detergentów). Stanowią składnik wielu środków ochrony roślin jako substancje wspomagające działanie niektórych pestycydów. W farmacji są stosowane do wyrobu maści i płynów, w lecznictwie jako leki. Obecnie największego znaczenia technicznego nabierają oleje roślinne jako alternatywne, ekologicznie przyjazne paliwo do napędu silników spalinowych (biodisel, biopaliwo).